Schenkingen aan de bibliotheek

1.182 nieuwe boeken werden in de bibliotheek opgenomen. De bibliotheek telde eind 2022 10.276 boeken. Een online catalogus werd gecreëerd ter beschikking gesteld van het publiek via de website.

Collectie Wouter Van de Velde

Met een belangrijke schenking aan de bibliotheek hebben Jessy en Ronny Van de Velde het onderzoekscentrum van Kazerne Dossin verrijkt met de collectie ‘Wouter Van de Velde’, ter nagedachtenis van hun overleden zoon. Deze schenking omvat 9 verhuisdozen met honderden boeken en tijdschriften over de cultuur en de geschiedenis van de Roma in Europa. De vervolging en uitroeiing van de Roma is een van de belangrijkste onderwerpen van deze collectie, die wordt geïnventariseerd en in 2023 voor het publiek toegankelijk zal zijn.

Collectie Ignace Lesnicki

Bea Van Aert, weduwe van Ignace Lesnicki, heeft 84 boeken geschonken, waarvan 57 in de bibliotheek werden opgenomen. Dubbels werden, met de toelating van Mevrouw Van Aert, verkocht.

Collectie Maria Schits

Rose-Marie Verbeek, gepensioneerde notaris, verzorgde de uitvoering van de laatste wensen van haar cliënt, Maria Schits. Ze schonk 40 boeken uit naam van Maria Schits, die een plaats in de bibliotheek hebben gekregen. Dubbels werden, met de toelating van Meester Verbeek, verkocht.

Fysiek archief

In 2022 zette het team Collecties & Onderzoek in op het optimaliseren van de bewaaromstandigheden in de geklimatiseerde archiefruimte. Schenkingen ontvangen na 2013 werden volgens de internationaal geldende archiefstandaarden opnieuw verpakt: individuele documenten en foto’s kregen een zuurvrije omslag en werden vervolgens in dozen op maat opgeborgen. Het opnieuw verpakken van de originelen zorgde voor een optimale invulling van de beschikbare kasten in het archief, waardoor ruimte vrij kwam voor nieuwe schenkingen. Alle dozen werden van zuurvrije etiketten voorzien.

Tijdens de werkzaamheden werden ook inventarissen opgesteld voor de reeds ontvangen schenkingen van het archief ‘Regine Beer’, het onderzoeksarchief ‘Rosine De Dijn’, het onderzoeksarchief ‘Florence Matteazzi’, het archief ‘galerie Lammel’, het archief ‘Comité Hommage aux Sauveurs 1980’ en het archief ‘Mémorial national aux Martyrs juifs de Belgique’.

Beeldbank

In 2022 werden 22 collecties toegevoegd aan de beeldbank. Het betrof zowel archieven die recentelijk door onderzoekers en familieleden van gedeporteerden werden geschonken, als oudere collecties die al enige jaren door Kazerne Dossin werden bewaard. Daarbij werd rekening gehouden met familiebanden tussen schenkers. Zo schonk de familie van Jenny Birnbaum in 2022 unieke objecten en documenten, die meteen werden ontsloten in de beeldbank. Ter aanvulling werd ook de collectie van Jenny’s broer Joseph, waarvan de inhoud in 2000 aan Kazerne Dossin werd toevertrouwd, in de beeldbank ingevoerd.

Een aantal van de 22 ingevoerde collecties is erg omvangrijk, maar bevat gevoelige persoonsgegevens. Vanwege de privacywetgeving werd dus slechts de beschrijving en één representatief beeld aan de beeldbank toegevoegd. De 22 toegevoegde collecties omvatten daardoor gezamenlijk 752 scans van 545 stukken, waaronder objecten, documenten, foto’s en getuigenissen. Allen werden op stukniveau beschreven. Het aantal beschikbare beelden liep zo eind 2022 op tot 1.025.559. Afgelopen jaar maakten 10.644 unieke personen gebruik van de beeldbank. 

In 2022 werd ook ingezet op de geplande overgang naar beeldbank 2.0. Er werd heel wat voorbereidend werk verricht. Zo werden aanpassingen gedaan aan de personendatabank achter de beeldbank en werd de overzetting van bestaande collecties naar de nieuwe website getest. De feitelijke transitie staat voor 2023 gepland.

Digitalisering

Medewerker digitalisering Gunter Vandeplas scande in 2022 665 dossiers (57.423 scans) uit de collectie Verwaltung Müller, een Duitse administratie die inkomsten uit Joods vastgoed opeiste. De collectie bestaat uit individuele dossiers per eigenaar en eigendom die tijdens de bezetting werd beheerd. Na de oorlog kwamen de dossiers in handen van het sekwester die de eigenaars of erfgenamen opspoorde en een gedeeltelijke terugbetaling van de inkomsten regelde. In de loop van 2023 zal dit werk afgerond worden.

Onderzoek

De Antwerpse specificiteit: Kazerne Dossin breidde het Left Behind-project in 2022 uit naar de impact van andere specifiek Antwerpse Holocaust-gerelateerde gebeurtenissen op het Antwerpse deportatiecijfer. De resultaten van het Left Behind-project toonden immers dat het deportatiecijfer van Joodse dwangarbeiders in Noord-Frankrijk en hun families in Antwerpen veel hoger ligt dan het Antwerps gemiddelde. In 2022 onderzocht Kazerne Dossin of ook de deportatiecijfers van Antwerpse Joden die eind 1940 naar Limburg zijn gestuurd hoger liggen dan het Antwerps gemiddelde, om zo het deportatiecijfer van de havenstad verder te verklaren. Een artikel over het onderzoek is in voorbereiding.

Laurence Schram werkte verder aan de database van de gedeporteerde Joden en Roma van de Dossinkazerne en voegde alle leeftijden van de gedeporteerden toe, in voorbereiding van het toekomstige project ‘Elke naam Telt’.

European Holocaust Research Infrastructure (EHRI)

Kazerne Dossin is een actieve consortiumpartner in de European Holocaust Research Infrastructure (EHRI). EHRI is in volle voorbereiding om een stabiele, permanente organisatie te worden tegen 2025. Kazerne Dossin coördineert de inhoud van het EHRI Portal en ondernam hiertoe dit jaar o.m. werkbezoeken aan meerdere archieven in Israël en Canada (respectievelijk eind mei-begin juni en november). Vertegenwoordigers van Kazerne Dossin namen actief deel aan de drie General Partner Meetings (17-18 mei in Praag, 7-9 juni in Amsterdam en 13-14 december in Brussel) en een workshop over ‘borderlands’ in Bratislava van 3 tot 4 mei. Daarnaast bracht het partnerschap in EHRI op 13 en 14 september ook vertegenwoordigers uit het consortium naar Mechelen voor de werkvergaderingen over thematisch onderzoek en het verbinden van originele en kopie-archieven in het EHRI Portaal. Kazerne Dossin mocht in 2022 ook twee International EHRI fellows verwelkomen: Mykola Makhortykh en Frank van Doorn. 

International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA)

De IHRA organiseerde onder het Zweedse voorzitterschap twee plenaire vergaderingen: in juni in Stockholm en in november in Gothenburg. Veerle Vanden Daelen nam aan beiden deel in de ‘Academic Working Group’ en het ‘Committee on Holocaust, Genocide and Crimes against Humanity’. Na de Stockholm-plenaire nam ze als deputy de fakkel over als coördinator van het ‘IHRA Monitoring Access to Archives Project’ dat op 23 maart ook de ‘IHRA Guidelines for Identifying Relevant Documentation for Holocaust Research, Education and Remembrance’ presenteerde in een door Veerle gemodereerde online launch (zie hier voor de guidelines, de bekroonde korte introductiefilm en de opname van het launch event). 

Samenwerkingen

Kazerne Dossin werkte inhoudelijk mee aan de podcast ‘De kunst van het verdwijnen’, een productie van Bart Van Nuffelen. De podcast ontving lovende reacties en kan beluisterd worden via VRT MAX. Kazerne Dossin ondersteunde ook de aflevering over Simon Gronowski in de podcast ‘Zelfs als de wereld verdwijnt’, die deel uitmaakt van de ‘Buurman is Vuurman’-reeks. Buurman is de Vlaamse muziekgroep van frontman Geert Verdickt. Hun nieuwe plaat verscheen in mei 2022. In het najaar van 2022 startte de bijbehorende theatertournee. 

Daarnaast werd de intense samenwerking met Stad Antwerpen verdergezet. In samenspraak met het Letterenhuis Antwerpen werd het archief van Leopold Flam onder de loep genomen, op zoek naar documenten over zijn internering in de Dossinkazerne. Kazerne Dossin en het Museum aan de Stroom (MAS) zetten hun in 2020 opgestarte samenwerking voort. Het team leverde input, expertise en items voor de nieuwe expo over de Tweede Wereldoorlog die het MAS in het najaar van 2023 zal openen. Stad Antwerpen schakelde Kazerne Dossin ook in bij de organisatie van het herdenkingsweekend Open Huizen. Meerdere medewerkers verzorgden lezingen in de woningen van weggevoerde Antwerpse Joden.

Samen met Didier Pasamonik en Caroline François nam Laurence Schram een rol op in het voorbereidende onderzoek voor de tentoonstelling ‘Spirou dans la tourmente de la Shoah’ in het mémorial de la Shoah. Van 7 tot 9 oktober 2022 begeleidde Laurence Schram een groep volwassen bezoekers van ‘Centre communautaire et laïc Juif’ tijdens hun studiereis naar Polen. Ze gidste hen in het getto van Krakau, in het Belgisch paviljoen te Auschwitz en in Birkenau. 

Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities (DARIAH)

Kazerne Dossin is sinds 2016 lid van het DARIAH-netwerk (Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities) en is medeoprichter van de werkgroep ‘Sustainable Publishing of Metadata’. In die functie neemt Kazerne Dossin deel aan de jaarlijkse vergadering die in 2022 digitaal werd georganiseerd. 

Portrettenceremonie

Op 24 november 2022 organiseerde Kazerne Dossin de jaarlijkse portrettenceremonie. Traditioneel verzamelen nabestaanden van over de hele wereld zich in het museum om de ceremonie bij te wonen: de recent gevonden foto’s van gedeporteerden worden er getoond en de namen van deze gedeporteerden worden voorgelezen. In 2022 mocht Kazerne Dossin opnieuw een groot aantal gasten verwelkomen. Centraal stond de rol van muziek in het leven van de gedeporteerden. Violist Guido De Neve zorgde voor muzikale ondersteuning. Speciale aandacht ging naar het verhaal van Aron Luksenberg. Jo Peeters, curator van het Huis van het Belgisch-Franse Verzet, kon in zijn onderzoek aantonen dat Aron niet vermoord werd in Auschwitz, maar uit transport XX kon ontsnappen en in 1950 in België overleed. 6 studenten van Atheneum Busleyden lazen de namen voor van de 210 nieuwe portretten die aan de gedenkmuur toegevoegd werden, en van 78 personen uit België die vanuit Frankrijk werden gedeporteerd. Het camerawerk werd verzorgd door Jess De Gruyter. De plechtigheid werd online 108 keer bekeken.

Interviewproject

Met de versoepeling van de corona-maatregelen kon het interviewproject opnieuw worden opgestart. Team Collecties & Onderzoek kon hiervoor wederom rekenen op enthousiaste vrijwilligers en slaagde er zo in de verhalen van zes getuigen vast te leggen. In één geval betrof het een niet-Joodse Antwerpenaar met relevante herinneringen aan de oorlogsjaren en de Joodse gemeenschap. Van de vijf andere getuigen overleefden er twee de oorlog in België en drie in het buitenland. Kazerne Dossin houdt eraan ook de getuigenissen van Holocaustoverlevenden die zich na de oorlog in België hebben gevestigd te capteren, opdat hun verhalen bewaard blijven voor toekomstig onderzoek. 

Stagebegeleiding

Kazerne Dossin zet elk jaar sterk in op de overdracht van (praktijk)kennis naar studenten toe. In 2022 verwelkomde team Collecties & Onderzoek een stagiaire verbonden aan de Universiteit in Caen, Frankrijk. Gedurende een periode van zes maanden werkte de student voltijds mee met het vaste team. De stagiaire legde zich toe op het opstellen van collectiebeschrijvingen voor schenkingen die dateren van voor 2013. De destijds opgemaakte stukbeschrijvingen werden per schenker doorgenomen, waarna deze werden gebundeld in een contextualiserende en synthetiserende beschrijving op collectieniveau. Ook de bijbehorende gedigitaliseerde bestanden van voor 2013 werden door de stagiaire gecontroleerd. Daarnaast stapte de stagiaire mee in het archiefbeheer. Samen met de archivarissen werden oudere giften geanalyseerd en volgens de geldende standaarden opnieuw verpakt.

Vervolg lezingen en colloquia

Veerle Vanden Daelen, “Antwerp and its Jewish Community over the Long 20th Century: (Forced) Migration and Flight, Culture and Economy, Crisis and Reconstruction”, lecture at Urban History Weeks “Cities & Crisis”, 2022-23, Universiteit van Antwerpen, 1 december 2022.

Veerle Vanden Daelen, “Micro-Encounters of Orthodox Jews in Immediate Post-War Antwerp”, Panel “The Micro-Encounter and Expanding Histories of Liberation”, Presentation at the Lessons & Legacies Conference, Ottawa, 14 november 2022. 

Veerle Vanden Daelen, Panel discussion: Archives, digital technologies, networking and public interaction, ‘Connected Histories. Memories and Narratives of the Holocaust in Digital Space (#connectedhistories)’, First EHRI-AT-Conference hosted by the Department of Contemporary History at the University of Innsbruck and the Vienna Wiesenthal Institute for Holocaust Studies, 23 mei 2022.

Dorien Styven & Veerle Vanden Daelen, “Left Behind: Weinig bekende verhalen over de vervolging van de Antwerpse Joden”. Avondlezing voor het Instituut voor Joodse Studies, Universiteit Antwerpen, 12 mei 2022.

Veerle Vanden Daelen, “Tracks and Traces of Deportation” as part of the “Roundtable on the representation of trains and stations in Holocaust memory”, Europalia Trains & Tracks – Trains and the Holocaust, Kazerne Dossin, Mechelen, 26 april 2022.

Veerle Vanden Daelen & Frank Uiterwaal, “Challenges and benefits for all, the EHRI Portal engaging with non-academic small institutions”, presentation at the ENRIITC Your Industry Outreach: Workshop for Social Sciences and Humanities, organized by Eventbrite/Zoom, 11 maart 2022.

Lezingen en colloquia

Laurence Schram, “Au nom du moindre mal : les autorités belges face au judéocide”, European Colloque  L’Europe de l’Ouest face à la Shoah, Mémorial de la Shoah, Paris, 3-4 april 2022.

Laurence Schram, “Deportation from the Dossin barracks 1942-1944”, Europalia Trains & Tracks – Trains and the Holocaust, Kazerne Dossin, Mechelen, 26 april 2022.

Laurence Schram, “Auschwitz-Birkenau, une histoire de femmes”, Patrimoine, un outil de mémoire, d’identité et d’histoire, Centre national de l’audiovisuel, Dudelange, 14-15 mei 2022.

Laurence Schram, “Le judéocide en Belgique”, Formation du personnel pénitentiaire, Kazerne Dossin, Mechelen, 19 mei 2022.

Laurence Schram, “Fake Images. Eine Ausstellung im Museum Kazerne Dossin in Mechelen”, Zentrum für Antisemitismusforschung, TU Berlin ∙ Deutsches Historisches Museum ∙ Stiftung Topographie des Terrors, Berlin, 15-16 september 2022.

Laurence Schram, “Préparation au voyage Cracovie-Auschwitz-Birkenau”, CCLJ, Bruxelles, 28 september 2022.

Laurence Schram, “L’Église belge face à la Shoah : entre silence et résistance”, Colloque européen  ‘À la Grâce de Dieu’, Mémorial de la Shoah, Paris, 16 oktober 2022.

Laurence Schram, “The grey zone: the Association of Jews in Belgium”, Seminar Four: Six Decades after Hilberg and Five Decades after Trunk: A New Analytical Comparative Framework for the Study of Jewish Councils, International Meeting Lessons & Legacies, Centre nationale de l’audiovisuel, Ottawa, 12-14 november 2022.

Laurence Schram, “Dossin vu par les artistes”, Formation des guides, Kazerne Dossin, Mechelen, 24 november 2022.

Dorien Styven, “Access to Holocaust archives. The privacy of survivors versus the right to commemorate”, studiedag UCLouvain: Un Dossier pour se (re)construire? Archives et enjeux d’identité, 18e journée d’archives, Louvain-la-Neuve, 24 mei 2022.

Dorien Styven, “Migratie en herdenking: de dossiers vreemdelingenpolitie en de Holocaust”, studiedag Algemeen Rijksarchief: “Vreemdelingenzaken” – Migratie in het naoorlogse België (1944-jaren 80), Onderzoek / Archieven, Brussel, 24 maart 2022. 

Dorien Styven, “Left Behind: the deportation rate of obligatory slave labourers and their families”, Europalia Trains & Tracks – Trains and the Holocaust, Kazerne Dossin, Mechelen, 26 april 2022.