Schenkingen aan de bibliotheek

Kazerne Dossin is de volgende personen bijzonder erkentelijk voor hun schenkingen aan de bibliotheek: Mr. Aronis, Betty Blaugrund, Suzy Bloch, Jean-Pierre Callens, Mr. Cappell, Luc Corremans, Mr. Czerwony, Rosine De Dijn, Willy Engels, Robert Jacques, Lieve Kennes, Jan Maes, Philippe Messer, Ellen Ogez, Tania Polak, Mr. Rubin, Mr. Schwarcz, Fabienne Van Dam, Rudi Van Doorslaer, Herman van Goethem, Veerle Vanden Daelen, Patrick Verwerft, legaat Norbert Vos-Obstfeld, Mr. Waslet en Roland Westreich.

Daarnaast is Kazerne Dossin dankbaar voor de schenkingen van volgende instanties: uitgeverijen Lamiroy en Lannoo voor de donatie van boeken aan onze bibliotheek, Gedenk- und Bildungsstätte Haus der Wannsee-Konferenz, Bundeszentrale für politische Bildung, Mémorial de la Shoah (Parijs) en Stichting Auschwitz.

Schenkingen aan het archief

Kazerne Dossin is de volgende personen bijzonder erkentelijk voor hun schenkingen aan het archief: Freddy Avni, Diane Bajkowski-Keyser, Jacques Beckmann, familie Ceyssens (met dank aan Jos, Frans, Johan, Luc, Marc, Ria, Thieu en Magda Ceyssens), Koenraad Decock, Geert Dobbelaere, Susie Ehrman Dellal, Daphna Epstein-Riff, Irene Seany Geuns, Greta Geysen, Paul Hicguet, het Joods Museum van België (met dank aan Sophie Collette), Theodore Kornblum, Nathalie Kuchler-Miodownik, Rochelle Lafer-Schwarz, Valerie Lieber-Wien en familie, Mimi Littman-Goldberg, Regina Normon, Jo en Sofie Peeters-Van Krunkelveldt, Tania Polak, Marc Reydams, Ruth Ringer, David Scharia, Stella Silberberg, Maxime Szyf, Fabienne van Dam, Veerle Vanden Daelen, Bart Van der Herten, Denis Van der Linden, Herman Vandormael, Flor Van Laer, Annick Van Son, Patrick Verwerft, Albert Waslet, Jozef Weitman, Dora Zeiger en Katrien Zomers.

Kazerne Dossin dankt alle onderzoekers, familieleden en vrienden van gedeporteerden die foto’s voor de portrettenmuur ter beschikking stelden.

Beeldbank

In 2024 ontving Kazerne Dossin 39 nieuwe schenkingen. Bij 25 daarvan werden originele stukken of een deel ervan aan onze organisatie geschonken. De overige 14 bestonden uit digitale kopieën. Alle ontvangen documenten, foto’s, voorwerpen en kostbare drukwerken werden op collectieniveau beschreven volgens de internationale archiefstandaarden en toegevoegd aan de beeldbank. Vervolgens werden alle stukken in de collecties apart beschreven. Het team deed verder onderzoek naar de vele foto’s om hun herkomst, de geportretteerden en hun lot te achterhalen.

Daarnaast lag de focus in 2024 op het beschikbaar stellen van eerder verworven collecties via de beeldbank. In totaal werden zo 58 collecties ontsloten, waaronder de familiefoto’s van onze stichter Natan Ramet en het archief van verzetsstrijder Sam Perl.

Fysiek archief

De originele stukken die Kazerne Dossin beheert, worden bewaard in een geklimatiseerde depotruimte. Ter plaatse werden ze verpakt in fotohoesjes, zuurvrije omslagen en dozen. In 2024 zorgde het team voor de professionele verwerking van alle nieuwe aanwinsten in het archief.

Daarnaast werden enkele eerdere schenkingen herbekeken en opnieuw gedocumenteerd. Zo werden objecten van onze stichter, Natan Ramet, onder verbeterde omstandigheden gefotografeerd om hun digitale toegankelijkheid te optimaliseren.

Ook de herverpakking van de onderzoeksdossiers, geschonken door Johannes Blum, werd in 2024 voortgezet. Door het gebruik van zuurvrije materialen en efficiëntere opslagmethodes, werd niet alleen de fysieke bescherming verbeterd, maar ook de beschikbare ruimte beter benut. Deze herstructurering verhoogt op termijn de opslagcapaciteit, zodat toekomstige schenkingen zorgvuldig en duurzaam geïntegreerd kunnen worden binnen het fysiek archief van Kazerne Dossin.

Verder werd de inventarisatie van de deelcollectie kunst afgerond. Dit vormt de basis voor de verdere verkenning van een mogelijke herbestemming van een deel van deze deelcollectie.

Bekijk de video

Wisselvitrine

Op 10 maart 2023 huldigde Kazerne Dossin, met de gewaardeerde ondersteuning van de Fondation Berler, een nieuwe vitrine in. In 2024 groeide deze uit tot een dynamisch instrument dat de brug slaat tussen het museum en het memoriaal. Voorwerpen uit het dagelijks leven van vervolgde, en in sommige gevallen ook gedeporteerde, raciaal vervolgde inwoners van België vertellen hun persoonlijke verhalen. De opstelling in de wisselvitrine wordt om de vier maanden vernieuwd.

Begin 2024 stond de wisselvitrine in het teken van Jenny Birnbaum. Als tiener overleefde Jenny niet alleen de deportatie vanuit de Dossinkazerne naar Auschwitz-Birkenau, maar wist ze ook enkele kleine aandenkens uit het kamp te bewaren. De vitrine toonde enkele hangertjes en medailles uit haar persoonlijke collectie, geschonken door haar dochters.

Vanaf juni tot oktober 2024 werd het servies van een Antwerps-Joodse familie tentoongesteld. Deze familie werd eind 1940 naar het Limburgse Wijchmaal uitgewezen en vertrouwde hun kostbare porselein toe aan de lokale familie Vanderhoydonck. Het servies werd nooit meer opgehaald. De inhuldiging van de vitrine vond plaats in aanwezigheid van de familie Ceyssens, nabestaanden van de familie Vanderhoydonck.

Eind 2024 toonde de wisselvitrine enkele objecten van de kunstenaars die in de Dossinkazerne deel uitmaakten van de Malerstube, het schildersatelier. De opstelling omvatte een schilderij van een Joodse gevangene door kunstenares Irene Spicker, de schildersdoos die zij ontving van kunstenaar Karol Deutsch (collectie Irene Spicker), en een bus terpentijn die werd gebruikt in de Malerstube (collectie Calixte Vandevelde).

Interviewproject

In 2024 interviewde Kazerne Dossin opnieuw overlevenden van de Holocaust. Met het verdwijnen van de laatste getuigen wordt het borgen van hun verhalen een steeds grotere prioriteit.

Op 5 mei 2024 werd in het kader van het Open Huizen-evenement in Antwerpen een interview opgenomen met Jozef Weitman. Hierin stond het leven en de nalatenschap van zijn oom, Abraham Manaster, centraal. Manaster speelde een cruciale rol in het Joods verzet in België tijdens de Tweede Wereldoorlog, met name bij de redding en onderduik van Joodse kinderen. Het interview biedt waardevolle inzichten in Manasters werk en de impact ervan op de Joodse gemeenschap in België. Dankzij dit interview, samen met enkele gedigitaliseerde documenten en een foto, maakt de collectie Jozef Weitman sinds 2024 deel uit van het Kazerne Dossin-archief.

Op 18 september 2024 nam Théodore (Théo) Kornblum in Knokke-Heist deel aan een interview. Kornblum, geboren in Borgerhout in 1932, overleefde de Holocaust dankzij een netwerk van verzetsmensen en religieuze instellingen. Na de anti-Joodse maatregelen in 1942 werd zijn vader verplicht tewerkgesteld en moest zijn familie onderduiken. Op 31 januari 1943 werd zijn moeder, Rywka Szwarcfuter, verraden en met Transport XX vanuit de Dossinkazerne gedeporteerd. Drie dagen later kwam ze aan in Auschwitz-Birkenau, waar ze werd geselecteerd voor dwangarbeid, maar niet overleefde.

Théo zelf nam de valse naam Théo Legrand aan en overleefde dankzij de hulp van onder meer de bisschop van Namen en de bescherming van een weeshuis in Gilly, waar hij samen met zijn jongere broer verbleef. Na de oorlog keerde hij terug naar Antwerpen, waar hij jarenlang bleef hopen op de terugkeer van zijn moeder. In zijn interview vertelde hij over de impact van deze gebeurtenissen op zijn verdere leven. Hij herinnerde zich in detail de pogrom van 1941 in Antwerpen en de moeilijkheden van het onderduiken als kind. Naast zijn getuigenis stond Kornblum ook toe dat Kazerne Dossin elf foto’s uit zijn collectie digitaliseerde, wat resulteerde in de Théodore Kornblum-collectie.

Digitalisering

In 2024 scande onze medewerker digitalisering 120 dossiers, bestaande uit 48.016 scans. De digitalisering van het archief van het Brüsseler Treuhandgesellschaft (BTG) wordt voortgezet en zal nog enkele jaren duren. Het BTG was een bedrijf opgericht door een onderdeel van het Duitse militaire bestuur (Gruppe XII), met als doel geld te verkrijgen uit eigendommen van vijandelijke mogendheden en Joden.

Vanaf mei 2024 werkte dezelfde medewerker één dag per week aan het doorzoeken van de archieven bij de Dienst Oorlogsslachtoffers naar ontbrekende foto’s van gedeporteerden. Dit leidde al tot enkele tientallen nieuwe foto’s voor onze portrettenmuur.

European Holocaust Research Infrastructure (EHRI)

Kazerne Dossin is een actieve consortiumpartner in het European Holocaust Research Infrastructure (EHRI). Binnen dit netwerk coördineert Kazerne Dossin de inhoud van het EHRI Portal. Daarbij wordt zo veel mogelijk aan semi-automatische data-integratie gewerkt om de duurzaamheid van het portaal te vergroten. Kazerne Dossin coördineerde de update van alle landenrapporten in het EHRI Portaal en nam het initiatief voor het publiceren van het EHRI Portal Data Model. Kazerne Dossin hostte meerdere EHRI-meetings en werd actief vertegenwoordigd bij verschillende meetings en workshops, waaronder de lancering van EHRI-IP in februari 2024 en de EHRI-3 General Partner Meeting in juni 2024.

Samenwerkingen

Kazerne Dossin nam in 2024 deel aan het FAIR-IMPACT-project, een Europees project dat gericht is op het verbeteren van de vindbaarheid (Findability), toegankelijkheid (Accessibility), uitwisselbaarheid (Interoperability) en het hergebruik (Reusability) van gegevens en beschrijvingen op websites en in databanken. Als onderdeel van dit FAIR-IMPACT-project analyseerde Kazerne Dossin de FAIR-heid van de beeldbank en ontwikkelden we een plan om zowel de beeldbank als de daarin opgeslagen gegevens beter vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar te maken.

Op 30 april 2024 lanceerde Archiefpunt het project Oorlogsdagboeken met een kick-off in Kazerne Dossin. Projectmedewerkers gaan daarbij in archieven, musea en bij particulieren op zoek naar dagboeken over de Tweede Wereldoorlog met een Belgische link. Kazerne Dossin is lid van de stuurgroep en ondersteunt het project door dagboeken uit het eigen archief op de radar van Archiefpunt te zetten.

In samenwerking met Frédéric Crahay, Thierry Rozenblum en Richard Menkis verzorgde Kazerne Dossin een themanummer over 80 jaar bevrijding in het tijdschrift Getuigen/Témoigner. De bundel, gepubliceerd in oktober 2024, bevat artikels over een Belgisch perspectief op de bevrijding van Holocaustoverlevenden, de bevrijding van de Dossinkazerne en van het kamp van Breendonk, de ontmoetingen tussen Joodse geallieerden en lokale Joodse overlevenden in het bevrijde Antwerpen, en de Joodse gemeenschap in Luik.

International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA)

De International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) organiseerde onder het voorzitterschap van het Verenigd Koninkrijk twee plenaire vergaderingen in 2024: één in juni in Glasgow en één in december in Londen. Kazerne Dossin was vertegenwoordigd op beide vergaderingen. Veerle Vanden Daelen was voorzitter van het Monitoring Access to Holocaust Collections-project van IHRA, dat haar werkzaamheden succesvol afsloot op de plenaire vergadering in Glasgow.

Stagebegeleiding, vrijwilligers en artikel-60’ers

In 2024 zette het team Collecties en Onderzoek opnieuw in op het coördineren van de bestaande groep gedreven vrijwilligers en de uitbreiding ervan. Zij gingen aan de slag met het inbrengen van boeken in de catalogus, het samenvoegen van gegevens over vervolgde Joodse kinderen in een database en het traceren van Joodse gedeporteerden uit België in de archieven van concentratiekampen buiten Auschwitz-Birkenau, zoals Buchenwald, Dachau en Flossenbürg. Daarnaast richtten de vrijwilligers zich op het opsporen van nieuwe portretten voor de gedenkmuur in het museum en op het inhoudelijk ontsluiten van archiefcollecties. Het team Collecties en Onderzoek kreeg in 2024 ook ondersteuning van twee personen die via Sociaal Huis onder het statuut ‘artikel 60’ aan Kazerne Dossin waren gekoppeld.

Stagiaires Morien, Tist en Vincent hielpen het team met het beantwoorden van vragen over gedeporteerden in het kader van het project Elke naam telt en met het documenteren van het Roma-leven in België. Stagiaire Sana richtte zich op het catalogeren en verpakken van onderzoeksdossiers, terwijl stagiaires Suzanne en Tereza werkten aan de ontwikkeling en het testen van een overkoepelende database met persoonsgegevens van de vervolgden.
Kazerne Dossin bedankt Bart, Carine, Dirk, Enas, Erik, Gil, Hilde, Ilse, Jo, Marc, Morien, Roland, Sana, Suzanne, Tereza, Tist, Tom en Vincent voor hun inzet en hun onontbeerlijke hulp bij het ontsluiten van de bibliotheek en het archief.

Portrettenceremonie

Op 28 november 2024 organiseerde Kazerne Dossin de twaalfde editie van de jaarlijkse Portrettenceremonie. Tijdens deze plechtigheid werden 78 portretfoto’s, die in het afgelopen jaar werden teruggevonden, aan de gedenkmuur toegevoegd. Daarnaast werden de 14 namen voorgelezen van Joodse slachtoffers die in België woonden, maar die vanuit Drancy (Frankrijk) werden gedeporteerd. Ook hun foto’s werden afgelopen jaar aan de collectie portretten toegevoegd.

Conservator Veerle Vanden Daelen vertelde tijdens de ceremonie enkele indrukwekkende verhalen achter de foto’s. Archivaris Dorien Styven stond stil bij het verhaal van Melanie Majerowicz, de 21.000e foto die aan de gedenkmuur werd toegevoegd.

De foto’s die in 2024 werden toegevoegd aan de gedenkmuur, zijn afkomstig van het Algemeen Rijksarchief, de Dienst Archief Oorlogsslachtoffers, de Archives départementales du Nord, het FelixArchief, de Johannes Blum collectie, Yad Vashem, familieleden en vrienden van de gedeporteerden en onderzoekers wereldwijd. Kazerne Dossin bedankt hen voor de steun.

Onderzoek

Archivaris Dorien Styven en dr. Janiv Stamberger, coördinator van het Vredescentrum en Antwerpen Herdenkt, zetten in 2024 hun onderzoek voort naar het Joodse aandeel in het georganiseerde verzet in België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op basis van diverse series, dossiers en databases stelden ze een overzicht samen van circa 1.200 erkende Joodse verzetsstrijders. De analyse leverde boeiende inzichten op.

De onderzoeksresultaten werden gepresenteerd tijdens conferenties in Antwerpen en Munchen en werden op 7 november 2024 gedeeld met een breed publiek via een online seminar van het United Nations Outreach Programme on the Holocaust.

Lezingen en colloquia

Janiv Stamberger & Veerle Vanden Daelen, ‘Joden en marginaliteit – een verkenning’, “Dag van de Nieuwste Geschiedenis 2024, In de marge van de geschiedenis: actueel onderzoek, debatten, uitdagingen”, Belvue museum, Brussel, 13 maart 2024.

Marion Carré, Joham Oomen & Veerle Vanden Daelen, Panelgesprek ‘Museums and Democracy in an increasingly AI driven world’ gemodereerd door Guido Gerrichhauzen, internationale conferentie “Innovation and integrity. Museums paving the way in an AI-driven society.”, NEMO, FARO, ICOM Belgium & Flanders en Huis van de Europese geschiedenis, House of European History, Brussel, 20 maart 2024.

Eric Geerkens, Nico Wouters & Veerle Vanden Daelen, Debat, Colloquium “De rol van de NMBS bij de treintransporten en deportaties tijdens de Tweede Wereldoorlog”, Belgische Senaat, Brussel, 29 maart 2024.

Veerle Vanden Daelen, ‘Heropleving van Joods leven in Antwerpen na WO II, een praktijkvoorbeeld van tolerantie?’, Online lezing, Prince-Academie, 10 april 2024.

Veerle Vanden Daelen, Presentatie, Conferentie “Tracks of Time: Preserving Holocaust
Memory via Railway Remembrance”, the Belgian Presidency of the Council of the EU, Kazerne Dossin, Mechelen, 15 april 2024.

Tomas Baum ‘Key-note: omgaan met polarisatie’, Van Gogh Museum, Amsterdam, 16 april 2024

Tomas Baum ‘Comfortabel confronteren: over meningen, blijven luisteren en polarisering’, Stad Gent, 19 april 2024

Dorien Styven & Veerle Vanden Daelen, ‘ “The one with the complete and exact numbers is lying. The one with the best estimations should be applauded.” Belgium’s Jewish population and specificities during the Holocaust’, Internationale conferentie “Quantifying the Holocaust. Classifying, Counting, Modeling: What Contribution to Holocaust History?”, Parijs, 15 mei 2024.

Laurence Schram, ‘Sauvons les enfants’ een debat met de leden van de wetenschappelijke commissie van de expositie “Vies brisées, vies sauvées”, Groupe SNCF – Campus Etoile, Parijs, 15 mei 2024.

Janiv Stamberger & Dorien Styven, ‘Jewish Resistance in Antwerp (1940-1944)’, “16de Contactdag Joodse Studies van de Lage Landen”, Universiteit Antwerpen, Antwerpen, 23 mei 2024.

Laurence Schram, ‘Kazerne Dossin: a museography based on people’, “International conference on Musealisation of Holocaust Memory. Museums as Places of Remembrance”, Holocaust Memorial Centre, Budapest, 30 & 31 mei 2024.

Tomas Baum, ‘Remembering the persecution of Jews, Sinti and Roma and promoting human rights today’ Panel Challenging Exclusive, Discriminatory and Divisive Narratives, International Coalition of Sites of Conscience, Liverpool, 20 juni 2024.

Vervolg lezingen en colloquia

Janiv Stamberger & Dorien Styven, ‘Jewish resistance in Belgium: new perspectives and shifting paradigms’, Conferentie “Changing Perspectives on Resistance
during the Second World War”, Universiteit Antwerpen, Antwerpen, 19 september 2024.

Veerle Vanden Daelen, ‘Joden en Joods leven in bevrijd Antwerpen, 4 september 1944-1945’, Studiedag “De bevrijding en de naoorlogse periode in België”, georganiseerd door Stichting Auschwitz en de vzw Auschwitz in Gedachtenis, CegeSoma, Brussel, 18 oktober 2024.

Dorien Styven, ‘“Onze strijd is niet voorbij”: De bevrijding van Buchenwald en de overlevenden uit België”’, Conferentie “De Bevrijding en de Naoorlogse Periode in België”, Stichting Auschwitz, Brussel, 18 oktober 2024.

Laurence Schram, ‘Septembre 1944: La « libération » de la caserne Dossin’, Conferentie “De Bevrijding en de Naoorlogse Periode in België”, Stichting Auschwitz, Brussel, 18 oktober 2024.

Veerle Vanden Daelen, ‘#FakeImages – Réflexions sur comment présenter l’antisémitisme historique dans un exposition’, Studiedag “Transmettre la mémoire. La médiation culturelle au service de la mémoire collective”, Mundaneum, Bergen, 24 oktober 2024.

Dorien Styven, ‘Jewish Resistance in Belgium: Collecting Data from Challenging sources’, Conferentie “Nazi Persecution – Person data and data standards (database conference)”, Institut für Zeitgeschichte, München, 30 oktober 2024.

Janiv Stamberger & Dorien Styven, ‘Courage and Compassion: Jewish Resistance in Nazi-occupied Belgium’, Online event, United Nations Outreach Programme on the Holocaust, 7 november 2024.

Laurence Schram, ‘La caserne Dossin, antichambre d’Auschwitz’, Université catholique de Louvain, Louvain-la-Neuve, 8 november 2024.

Veerle Vanden Daelen, ‘Diversiteit – Over Joodse aanwezigheid in onze samenleving’, Gastcollege bij Prof. Dr. An Mariman, Studium Generale – Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen – Universiteit Gent, Gent, 25 november 2024.

Mike Bryant & Herminio García-González, ‘The EHRI Knowledge Graph, New Possibilities for the EHRI Portal’s Data’. “EHRI Webinar”, EHRI, 27 november 2024 (Slides en video zijn online beschikbaar).

Veerle Vanden Daelen, ‘Geallieerde Joodse soldaten en hun ontmoetingen met de Antwerps-Joodse overlevenden’, Lezing Vredescentrum Antwerpen, Vredescentrum Antwerpen, Antwerpen, 17 december 2024.