Schenkingen aan de bibliotheek

Kazerne Dossin dankt volgende personen voor hun schenkingen aan de bibliotheek: Serge Klarsfeld, Willy Engels, Ward Adriaens, David Bommarito, Dudu Amitaï, Christian Van Kimenade, Patricia Ramet, Anne Velghe, Myriam Spira, en Jessy & Ronny Van de Velde.

De volgende instellingen hebben onze bibliotheek ook verrijkt door hun schenkingen: Stichting Gillès, l’Association philatélique du pays d’Aix, les éditions Lamiroy et le Mémorial de la Shoah.

Dankzij hun steun werden in 2023 126 nieuwe boeken in de bibliotheek opgenomen. De bibliotheek telde eind 2023 9.896 boeken. Veel duplicaten zijn verwijderd uit de bibliotheek; boeken van vóór 1950 zijn overgebracht vanuit de gewone bibliotheek naar de Preciosa-verzameling, die nog in ontwikkeling is. De inventarissen en catalogi zijn gereviseerd, verbeterd en ook online beschikbaar. 

Schenkingen aan het archief

Kazerne Dossin is de volgende personen bijzonder erkentelijk voor hun schenkingen aan het archief: Marcel Apsel, Gigi en Guy Benedictus, Michel en Myriam Both, Rob Bouman, Berthe Rosette Brandeis, Ghislaine Decker-Kloeck, Catharina Deckx en Guy De Mol, Lisa Diner, Daphna Epstein-Riff, Andrew Feder, Clara Fischman, Arnold Fridland, Colette Gilles de Fontenailles en zoon Philippe Van Dooren, Philippe Golbert-Zagrai, de zussen Rosette, Monique en Denise Gross, Tania Gutwein-Stanger, Anne en Catherine Herscovici, Ann Huber, Alain en Laurence Kleinberger, Michele Komar, Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich, Paul Krellstein, zoon Bruno Krellstein en kleinkinderen Thomas en Elisabeth Krellstein, Maximilien Kutnowski, Arnold Neels, Jo en Sofie Peeters-Van Krunkelveldt, Liliane Reisdorf, Rosa Rochman, Tony Samuel, Emile Schwarz, Myriam Silberman en zoon Eric Fux, Myriam Spira, Gary Swergold, Paul Van Orshoven, Saskia Verachtert, Rik Verbist, Patrick Verwerft en David Wasserman.

Kazerne Dossin dankt alle onderzoekers, familieleden en vrienden van gedeporteerden die foto’s voor de Portrettenmuur ter beschikking stelden.

Kazerne Dossin wenst een heel bijzonder woord van dank uit te spreken aan wijlen de heer Norbert Vos-Obstfeld. Hij overleed op 13 mei 2023 (lees hier zijn in memoriam). Hij zette zich actief in binnen het Joods Museum van Deportatie en Verzet en nadien bij Kazerne Dossin.

Beeldbank

Kazerne Dossin ontving in 2023 36 nieuwe schenkingen, waarvan in vijftien gevallen de originele stukken aan onze organisatie werden toevertrouwd. De overige collecties bestaan uit reeds gedigitaliseerde bestanden of werden ter plekke door het team gescand. Alle ontvangen documenten, foto’s en kostbare drukwerken werden vervolgens op het niveau van de volledige collectie beschreven volgens de internationale standaarden en werden aan de beeldbank toegevoegd. Dankzij de inzet van onze vrijwilligers werden vervolgens alle stukken apart beschreven. We deden verder onderzoek naar de vele foto’s om te achterhalen waar en wanneer ze zijn genomen, wie erop afgebeeld staat en wat het lot was van deze mensen. Zo werden 42 archiefcollecties gedetailleerd ontsloten in de beeldbank, waaronder zowel nieuwe aanwinsten als schenkingen uit voorgaande werkingsjaren. 

Fysiek archief

De originele stukken die door Kazerne Dossin worden beheerd, worden bewaard in de geklimatiseerde depotruimte. De verpakking in fotohoesjes, zuurvrije omslagen en dozen werd ter plekke uitgevoerd. In 2023 werkte Kazerne Dossin opnieuw samen met studenten en professoren van de opleiding conservatie-restauratie aan de Universteit Antwerpen om tientallen kostbare objecten volgens de regels van de kunst te verpakken. Tijdens een practicum op 29 maart gingen twintig bachelorstudenten aan de slag met metalen, lederen en houten voorwerpen, zoals een viool en enkele reiskoffers. Ze ontwierpen voor elk object een degelijke, schokbestendige houder in museum-foam waardoor de voorwerpen veilig in raco-kratten opgeborgen en vervoerd kunnen worden.

Wisselvitrine

Op 10 maart 2023 huldigde Kazerne Dossin een nieuwe vitrine in. Met de zeer gewaardeerde steun van de Fondation Berler werd een opstelling ontworpen die toelaat om de brug te slaan tussen het museum en het Memoriaal. Voorwerpen uit het dagelijkse leven van vervolgde, en in bepaalde gevallen ook gedeporteerde, Joodse inwoners van België wijzen bezoekers van de permanente tentoonstelling de weg naar de herdenkingsruimtes in het oude kazernegebouw. De opstelling in deze wisselvitrine is vlak naast de hoofdingang van het museum te bezichtigen en wordt om de vier maanden vernieuwd. Zo komt een breed scala aan persoonlijke objecten en verhalen aan bod. 

Het eerste tentoongestelde object was de leren werktas van Fritz Mandler, gevangene-elektricien in de Dossinkazerne van de herfst van 1942 tot de bevrijding. Henri, de zoon van Fritz, en diens kinderen waren bij de inhuldiging aanwezig. Vanaf juli 2023 werd het bureautje van de gedeporteerde kinderen Aline en Jacques Klajn tentoongesteld in de wisselvitrine. Dit bureautje werd toevertrouwd aan Kazerne Dossin door hun nicht Betti Blaugrund. Tenslotte, in oktober werden de voorwerpen tentoongesteld uit de collectie Calixte Vandevelde: vier persoonlijke objecten van Joden die werden weggevoerd uit de Dossinkazerne en die Calixte, een medewerker van de RTT, vlak na de bevrijding veiligstelde tijdens werkzaamheden in het verlaten gebouw. 

Interviewproject

In 2023 interviewde Kazerne Dossin opnieuw overlevenden van de Holocaust. Met het verdwijnen van de laatste getuigen wordt het borgen van hun verhalen een steeds grotere prioriteit. Zo kwam het team in contact met de familie Gross. De aanleiding voor dit interview waren de memoires van Rosette Gross-Becker. Zij werd vlak na de oorlog geboren, maar had een gedegen kennis over het verhaal van haar familie die de oorlog in de onderduik in België wist te overleven. Het team kon zowel Rosette als haar zussen Monique Gross-Banne en Denise Gross-Feibusch interviewen, elk met hun eigen herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Dankzij het interview en enkele gedigitaliseerde foto’s maakt de collectie Gross-Limonik sinds 2023 deel uit van het Kazerne Dossin-archief. Daarnaast legde het team dankzij barones Regina Sluszny contact met voormalig ondergedoken kind Myriam Silberman. Haar getuigenis werd professioneel opgenomen door Myriams zoon Eric Fux. Ook het familiearchief werd gedigitaliseerd, wat resulteerde in de Silberman-Holzer collectie.

Digitalisering

Onze medewerker digitalisering scande in 2023 420 dossiers, bestaande uit 44.882 scans. De resterende dossiers van de Verwaltung Müller, een Duitse administratie die inkomsten opeiste uit Joods vastgoed, werden afgewerkt. Een klein onderzoek naar deze organisatie leidde naar enkele dossiers uit het militair gerecht die in juli werden gescand. Geen van de medewerkers van de organisatie werd voor hun activiteiten rond het Joods vastgoed gestraft, maar sommigen werden wel vervolgd voor andere feiten. Als resultaat van dit onderzoek zijn er twee tekstjes over de Verwaltung Müller beschikbaar op de website van het onderzoekscentrum, met mogelijk nog meer teksten die volgen.

Daarna startte een groter project om het archief van de Brüsseler Treuhandgesellschaft (BTG) te scannen. Dit omvangrijke archief gaat net als bovenstaande over spoliatie, maar in plaats van onroerende goederen (eigendommen), zijn het roerende goederen: geld, waardepapieren, waardevolle objecten zoals edelstenen of edelmetalen. Het BTG was een bedrijf opgericht door een onderdeel van het Duits militair bestuur (Gruppe XII) dat als doel had om zich gelden toe te kennen afkomstig uit eigendom van vijandelijke mogendheden en Joden. 

European Holocaust Research Infrastructure (EHRI)

Kazerne Dossin is een actieve consortiumpartner in de European Holocaust Research Infrastructure (EHRI). EHRI is in volle voorbereiding om een stabiele, permanente organisatie te worden tegen 2025. Kazerne Dossin coördineert de inhoud van het EHRI Portal en werkte dit jaar mee aan de rapportage over het contextualiseren van zowel het origineel als het kopie-archief en de bevindingen over specifieke thematische onderzoeksthema’s in het Portaal. Vertegenwoordigers van Kazerne Dossin namen actief deel aan verschillende meetings en workshops in Israël, Griekenland en Servië. 

Onderzoek

Archivaris Dorien Styven zette in 2023 samen met dr. Janiv Stamberger, coördinator van het Vredescentrum en Antwerpen Herdenkt, een onderzoek op naar het Joodse aandeel in het georganiseerde verzet in België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze gingen onder meer na hoeveel Joodse mannen en vrouwen na de oorlog als verzetsstrijder zijn erkend, in welke organisaties zij actief waren en hoe dit te vergelijken valt met de niet-Joodse bevolking. Zo zijn heel wat nieuwe, persoonlijke verhalen van Joodse verzetsstrijders aan het licht gekomen. De eerste onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd op een studiedag van het Algemeen Rijksarchief – Cegesoma in Antwerpen op 10 mei 2023. 

International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA)

De IHRA organiseerde onder het Kroatisch voorzitterschap twee plenaire vergaderingen: in juni in Dubrovnik en in november in Zagreb. Kazerne Dossin was vertegenwoordigd op beide vergaderingen. Veerle Vanden Daelen was voorzitter van het Monitoring Access to Holocaust Collections project van IHRA, dat haar Recommendations on Archival Access goedgekeurd zag op de Zagreb Plenaire.

Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities (DARIAH)

Kazerne Dossin is sinds 2016 lid van het DARIAH-netwerk (Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities) en is medeoprichter van de werkgroep Sustainable Publishing of Metadata. In die functie nam Kazerne Dossin deel aan virtuele en fysieke vergaderingen die in 2023 werden georganiseerd. Het museum zette daarnaast actief in op het uitbreiden van het ledenbestand van deze werkgroep.

Portrettenceremonie

Op 30 november 2023 organiseerde Kazerne Dossin voor de elfde keer de jaarlijkse portrettenceremonie. Tijdens deze plechtigheid werden 49 portretfoto’s van gedeporteerden, die het afgelopen jaar zijn teruggevonden, aan de gedenkmuur in het museum toegevoegd. Daarnaast werden ook de 39 namen voorgelezen van Joodse slachtoffers die in België woonden, maar die vanuit Drancy in Frankrijk zijn gedeporteerd, en waarvan de foto het afgelopen jaar aan de collectie portretten is toegevoegd. 

Conservator Veerle Vanden Daelen vertelde enkele indrukwekkende verhalen verbonden aan de teruggevonden portretten. Zo kwam onder andere de samenwerking aan bod met het burgerinitiatief Struikelstenen in Deurne, dat in dat district van Antwerpen herdenkingsstenen plaatst voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Dankzij de steun van dit team konden meerdere foto’s worden teruggevonden. Er werd ook stilgestaan bij het verhaal van de Oostenrijkse profvoetballer Norbert Lopper: de foto van zijn broer Herbert is in 2023 eveneens toegevoegd. Archivaris Dorien Styven ging dieper in op het verhaal van Anni Buchbaum. Haar foto werd teruggevonden door Jo Peeters, curator van het Huis van het Belgisch-Frans verzet in België. 

De foto’s die in 2023 zijn toegevoegd aan de gedenkmuur in Kazerne Dossin zijn afkomstig van het Algemeen Rijksarchief, de Archives Caen, het Huis van het Belgisch-Franse Verzet, de collectie Johannes Blum, familieleden en vrienden van de gedeporteerden en onderzoekers van over de hele wereld. Kazerne Dossin bedankt hen voor de steun. 

Samenwerkingen

Kazerne Dossin zette haar intense samenwerking met Stad Antwerpen voort. In het Museum aan de Stroom (MAS) opende op 8 september 2023 de tentoonstelling Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945. Voor het luik over de Jodenvervolging, werkte het MAS hiervoor sinds 2020 nauw samen met Kazerne Dossin. Het team leverde input, expertise en items voor de expo. Stad Antwerpen schakelde Kazerne Dossin ook in bij de voorbereiding van het herdenkingsweekend Open Huizen. 

Het team werkte ook samen met Diane von Furstenberg en Arthur Langerman voor twee documentaires over henzelf en hun families, die slachtoffers waren van de Jodenvervolging en deportatie vanuit de Dossinkazerne. 

Daarnaast was Kazerne Dossin een actieve partner in de Geschiedenis Olympiade: daarbij werd een groep zesdejaars van GO! Voskenslaan in Gent rondgeleid en gecoacht bij het creëren van een herdenkingsproject omtrent voormalige Joodse leerlingen van hun school. 

We begeleidden drie groepen tijdens hun studiereis naar Polen. Met als eerste een eendaags bezoek aan Auschwitz-Birkenau op 21 maart, georganiseerd door Radio Judaïca voor haar luisteraars. 

Daarnaast ook twee groepen jongeren: een groep van Jeunesse juive laïque (CCLJ), van 3 tot 5 maart, en een groep van Maison des Jeunes de Soignies, van 25 tot 27 juli. Ze kregen een rondleiding door het getto van Krakau, in Kazimierz, langs het Belgisch paviljoen in Auschwitz en in Birkenau. 

Stagebegeleiding, vrijwilligers en artikel-60’ers

In 2023 kon team collecties en onderzoek opnieuw rekenen op een sterke ploeg gedreven vrijwilligers. Twee van hen zorgden voor de digitalisering van recente aanwinsten voor het Kazerne Dossin-archief en werkten aan het scannen van eerder ontvangen schenkingen . Een van hen ging in bestaande collecties op zoek naar ontbrekende portretten voor de gedenkmuur in het museum. De overige vijf werkten aan de inhoudelijke ontsluiting van archiefcollecties: ze beschreven foto’s of maakten indexen om archieven gemakkelijker te doorzoeken op basis van persoonsnamen. Voorbeelden hiervan zijn de steekkaarten met gegevens over het leeghalen van Joodse woningen, de lijsten van ondergedoken kinderen en het archief van de Jodenvereniging. 

Daarnaast kon het team Collecties en onderzoek in 2023 rekenen op drie personen die vanuit het Huis van de Mechelaar onder het statuut ‘artikel 60’ met Kazerne Dossin werden gematcht. Ook stagiaire Emma, studente aan de KU Leuven, hielp het team met het beantwoorden van vragen over gedeporteerden naar aanleiding van het project Elke naam telt.

Kazerne Dossin bedankt Alexander, Christophe, Dirk, Emma, Erik, Filip, Gil, Hilde, Ilse, Jo, Roland en Tim voor hun inzet en hun onontbeerlijke hulp bij het ontsluiten van het archief. 

Lezingen en colloquia

Tomas Baum, ‘Museums as moral spaces.  How do we bring commemoration, memory, history and education under one roof?  A roundtable on issues, dilemmas and professional challenges.’ Workshop voor Congress Living With War, Den Haag, 3 oktober 2023.

Veerle Vanden Daelen, Bijdrage over #FakeImages in Module 3 “Elargir l’Espace Muséal”, en, samen met Laurent Bigot, ronde tafel “Faire face aux dangers de la désinformation”, beiden in het kader van “Fake News machen keine Geschichte!”, georganiseerd door het Goethe Institut Lyon-Marseille, 25 oktober 2023.

Veerle Vanden Daelen, ‘Kazerne Dossin’, bezoek en lezing voor de “New Beginnings: Summer School on Jewish Studies”, georganiseerd door het Instituut voor Joodse Studies aan de Universiteit Antwerpen, the Jack, Joseph and Morton Mandel School for the Advanced Study in the Humanities aan de Hebrew University of Jerusalem, en the Herbert D. Katz Center for Advanced Judaic Studies bij de University of Pennsylvania, Mechelen, Kazerne Dossin, 10 juli 2023 (https://www.uantwerpen.be/en/research-groups/ijs/summer-school-2023/).

Veerle Vanden Daelen, ‘The Children – Which Future? Discussions on (legal) guardianship of Jewish children after the liberation in Belgium’, presentatie bij “Issues Pertaining to Guardianship of Child Survivors”, The Diana and Eli Zborowski Center for the Study of the Aftermath of the Holocaust, 2023 Annual Workshop on the Aftermath of the Holocaust, Zoom workshop, 27 juni 2023.

Dr. Jonathan Brent (YIVO), Dr. Pamela Nadell (American University), Dr. Veerle Vanden Daelen (Kazerne Dossin), Dr. Uffa Jensen (TU Berlin) & Dr. Gavriel Rosenfeld (Center for Jewish History), Panel Discussion “Unmasking Antisemitism”, New York, Center for Jewish History, 26 januari 2023 (https://www.youtube.com/watch?v=WVzwUbltR44).

Vervolg lezingen en colloquia

Laurence Schram, Préparation au voyage en Pologne, CCLJ, Brussel, 17 februari 2023.

European Days of Jewish Culture, Lisa Saloch (ASF), Aline Benain (Adath Shalom, Paris), Laurence Schram, European polices and the lessons of the Shoah & participation to the Panel: “Commemorating the Shoah – yes, but how?”, Paris, Mémorial de la Shoah,Lecture , 22-23 februari 2023,  Laurence Schram, Train d’espoir, Train d’Enfer, Journée d’Etudes “Le Transport XX”, Fondation Auschwitz-Musée juif de Belgique, Brussel, 19 april 2023.

Laurence Schram, La Shoah en Belgique, Journée d’étude “Ne meurent que ceux que l’on oublie – Les disparus de Gatti de Gamond”, Mémorial de la Shoah, 4 mei 2023.

Laurence Schram, Préparation au voyage en Pologne, Maison des Jeunes de Soignies-CCLJ, Soignies, 1 juli 2023.

Laurence Schram, Les Tsiganes du convoi Z à Malines, “Journée d’étude: les rafles des juifs et des tsiganes”, Musée de la Résistance, Bondues (France), 26 november 2023.

Dorien Styven en Janiv Stamberger, Het georganiseerd Joods verzet in Antwerpen: een stand van zaken, Algemeen Rijksarchief – Cegesoma, Studiedag ‘Steeds Verenigd?’, Antwerpen, 10 mei 2023.

Dorien Styven, Kazerne Dossin – een virtueel plaatsbezoek in het depot, Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie, studiedag ‘Leeszaalmedewerker Archief’, Mechelen, 19 september 2023.

Dorien Styven, Every Name Matters. Connecting historical and recent data for a modern commemoration project, Database conference, Westerbork, 12 oktober 2023.